Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na możliwość wykorzystania wglądu, jaki podejście psychoanalityczne wnosi do rozumienia relacji w zespołach i instytucjach leczących, a w szerszym kontekście – myślenia o rozwoju organizacji i ludzi w organizacjach. Podejście to, dobrze ugruntowane w tradycji brytyjskiej i światowej, jest stosunkowo nowe w Polsce, gdzie myśl i środowisko analityczne rozwija się głównie w obszarze zastosowań klinicznych. 

W powszechnym rozumieniu psychoanaliza rzadko jest traktowana jako narzędzie myślenia, heurystyka umożliwiająca docieranie do głębszych znaczeń, sposób opisywania rzeczywistości wewnętrznej każdego z nas, który pozwala wydobywać jej indywidualny charakter i nazwać ukryte aspekty doświadczenia. Tymczasem tak rozumiana psychoanaliza coraz częściej znajduje zastosowanie w różnych kontekstach, które wykraczają daleko poza patologię i proces psychoterapeutyczny. 

Jednym z możliwych pozaklinicznych zastosowań podejścia psychoanalitycznego jest użycie go do rozumienia grup i organizacji, w literaturze przedmiotu nazwane właśnie paradygmatem systemowo-psychodynamicznym. W takim kontekście nie chodzi o leczenie zaburzeń, ale o głębsze rozumienie tego co się dzieje, owocujące bardziej adekwatnymi sposobami działania, zarówno na poziomie indywidualnym jak i organizacyjnym. Życie organizacji jest złożone, łatwo wymyka się przewidywaniom i interwencjom. Jeśli wzbogacimy rozumienie sytuacji o zjawiska, które występują, ale zwykle pozostają niedostępne naszej świadomości, będziemy dysponować dokładniejszą „mapą rzeczywistości“, a tym samym myśleć i reagować precyzyjniej i bardziej adekwatnie. Lepsze rozumienie dynamiki indywidualnej i dynamiki grup pozwala lepiej rozumieć złożony system, jakim jest organizacja. Wgląd oparty na podejściu psychodynamicznym dotyka zjawisk prawdziwie ludzkich, ukazując ich związek z działaniem ludzi w systemach, grupach i organizacjach. Myślenie systemowo- psychodynamiczne może więc stać się narzędziem zarówno dla konsultantów, trenerów, coachów i menedżerów, jak i dla wszystkich zainteresowanych pogłębianiem rozumienia zjawisk, które zachodzą wokół nas i kształtują nasze codzienne doświadczenia. 

Zderzenie dwóch tak różnych porządków jak psychoanalityczne rozumienie rzeczywistości i klasyczne myślenie o zarządzaniu organizacją może budzić szereg wątpliwości. 

Co nowego psychoanaliza wnosi do myślenia o organizacji? Jakie daje możliwości, wykraczające poza rozumienia bardziej tradycyjne? Opisując pracę w organizacji lub na jej rzecz z tradycyjnej perspektywy, dostrzegamy cele, procesy, systemy, ludzi realizujących zadania, czasem relacje pomiędzy ludźmi. To co nam umyka, to emocjonalna część doświadczania i przeżywania rzeczywistości organizacyjnej, wzorce i nawyki działania, które stały się dla nas przeźroczyste, przez lata będąc częścią nas samych lub kultury organizacyjnej w której działamy. Bierzemy więc pod uwagę i analizujemy to, co znane i wystarczająco bezpieczne. Tymczasem pod tym, co zpozoru wydaje się stabilnością i porządkiem - pieczołowicie pielęgnowanym przez liderów obliczem organizacji - leżą napięcie, konflikt, ruch, które zagrażają fasadowemu porządkowi rzeczy. Zjawiska te mają nieunikniony wpływ na naszą gotowość do działania i angażowania się w zadania. Wpływają na sposób, w jaki podejmujemy role w organizacjach, jak również na ambicje i cele, które sobie wyznaczamy. Mimo ich znaczenia, zauważamy je zwykle dopiero wtedy, gdy przekroczą „masę krytyczną“ i uzyskają znamiona katastrofy. Na co dzień nie tylko ich nie dostrzegamy, ale wręcz aktywnie unikamy, do momentu gdy tłumione procesy i zjawiska nie staną się centrum konfliktu i chaosu, który trzeba opanować. 

Dobre zrozumienie procesów zachodzących pomiędzy ludźmi w organizacjach oznacza więc dotarcie do treści, które na co dzień pozostają ukryte pod powierzchnią i włączenie ich w świadomy proces myślenia i analizy rzeczywistości. Jak łatwo się domyślić, proces włączania treści nieświadomych stanowi spore wyzwanie poznawcze i emocjonalne, ale bywa przełomowym doświadczeniem w rozwoju kompetencji liderów, menedżerów, konsultantów i innych profesjonalistów pracujących z ludźmi. 

Tradycja podejścia psychodynamiczno-systemowego związana jest z Brytyjskim Tavistock Institute gdzie prace zapoczątkowane przez Wilfreda Biona rozwijali i kontynuowali A. Kenneth Rice, Eric Miller, Eric Trist oraz inni badacze i konsultanci organizacji, którzy próbowali zrozumieć działanie ludzi w grupach i większych systemach. Bazując na koncepcjach Wilfreda Biona, Melanie Klein, Donalda Winnicotta oraz na własnych doświadczeniach i eksperymentach stworzyli ideę konferencji Group Relations, jako laboratrium badania i doświadczania procesów zachodzących w grupach. Konferencje te dostarczają okazji do szczególnego rodzaju uczenia się, nazywanego uczeniem się przez doświadczenie (experience learning). Konferencje te są obecnie organizowane na całym świecie, a w tym roku również w Polsce (www.grouprelations.pl).

‍